Asenkron JavaScript ve XML veya kısaca Ajax, web siteleri ve web uygulamaları oluştururken kullanılan bir geliştirme yöntemidir. Bu yöntem, web sitesi arka planda veri alırken tüm sayfanın yeniden yüklenmesini gerektirmeyen bir sistem sağlamaktadır.
Web geliştirme uygulamalarının kullanım amaçlarını anlamak, Ajax’ı anlamanın en iyi yoludur. Bu sebeple Ajax’ın web sitesindeki amacına daha yakından bakalım.
Ajax’ın ana işi, içeriği eş zamansız olarak güncellemektir. Yani kullanıcının, web sayfasında tüm içeriğin yeniden yüklenmesini beklemesi gerekmez. Ajax aracılığıyla yalnızca gerekli alan yeniden yüklenir.
Ajax ismindeki XML, tıpkı HTML gibi bir biçimlendirme dilidir. Bunun yanında web belgesinin bölümlerine açıklama eklemek için kodlanmış dillerden biridir. Ayrıca web tarayıcılarına, kullanıcı içeriğini anlama ve görüntüleme konusunda talimatlar vermektedir.
JavaScript ise HTML, DHTML, XML, CSS, DOM ve Microsoft nesnesi gibi çeşitli programlama araçlarını birleştirir. Böylelikle Ajax, bir kodlama dili olan XML ve JavaScript ile birlikte çalışır.
Bir Web Geliştiricisi Olarak Ajax
Ajax, 1999 yılında Microsoft Outlook web uygulamaları tarafından geliştirildi. Ancak Ajax’ın yaygın kullanımı 6 yıl sonra mümkün oldu. Jesse James Garrett, Şubat 2005’te geliştiriciye Ajax adını verdi. Bu adlandırmadan önce bir XML HttpRequest komut dosyası nesnesi bir MSXML kitaplığı olarak çalışmaktaydı.
Ajax’ın kısaltması, yukarıda da değindiğimiz gibi Asenkron JavaScript ve XML’dir. Buradaki “asenkron” kelimesinin anlamı ise senkron olmayan demektir. Yani eş zamansız… Eş zamansızlık sayesinde web kullanıcısı, bir web sunucusuyla iletişim kurduğunda sayfadan ayrılmadan yanıt alabilmektedir. Bu sisteme örnek olarak şunlar gösterilebilir:
- Google Otomatik Tamamlama
- İnteraktif Oylamalar
- Chat Odaları
- Bazı Online Destek Uygulamaları
Bu ve benzeri web işlemlerini bir düşünün! Bu işlemleri gerçekleştirirken sistem size canlı olarak karşılık vermektedir. Bunu yaparken de sayfayı yenilemeniz gerekmektedir. İşte tüm buna benzer işlemler Ajax aracılığıyla gerçekleşmektedir.
Ajax’ın ne olduğunu anladığımıza göre kullanımları, nasıl çalıştığı, avantajları ve dezavantajları hakkında daha fazla bilgi sahibi olabiliriz.
Ajax Nasıl Çalışır?
Ajax’ın çalışma biçimini öğrenmek için bir veri tabanıyla nasıl çalıştığını bilmek gerekmektedir. Öncelikle bilmeniz gereken nokta şudur; Ajax bağımsız bir yazılım olmadığı için ağırlıklı olarak diğer uygulamalarla birlikte kullanılır.
Ajax’ın çalıştırdığı JavaScript, daha hızlı ve daha verimli web uygulamaları için bazı tekniklere dikkat etmek gerekir. Bu teknikler XML, CSS ve HTML kullanılarak oluşturulur. Ajax ise çeşitli web uygulamaları için bu şekilde farklı tekniklere başvurmaktadır.
Ajax’ta, kullanıcının içerik oluşturması gerektiğinde XHTML kullanılırken, içeriği sunmak için ise CSS tercih edilmektedir. Belge nesne modeli (DOM) ve Javascript, içeriği dinamik olarak görüntülemek için kullanılacaktır.
Web uygulamalarında senkron yöntemler kullanılarak bilgiler etkili bir şekilde iletilebilir. Örneğin bir formu doldurup gönderdiğinizde web içeriğinde senkronize edilmiş bir veri akışı oluşturursunuz. Formu yollamanız halinde, otomatik olarak yeni sunucuya yönlendirilirsiniz.
Bir web sayfasında herhangi bir form doldurup “Gönder” düğmesine bastıktan sonra Javascript çalışır. Javascript arka planda sunucuya bir istek gönderir ve oluşturulan yanıtla birlikte mevcut ekran güncellenir. Bu süreçte, kullanıcı arka planda çalışan XML kodu isteklerinden habersiz olacaktır.
Ajax’ın Kullanıldığı Alanlar
Ajax sunduğu kullanışlı yapı itibariyle farklı uygulama ve içeriklerde kullanılmaktadır. Yukarıda kısaca değindiğimiz bu alanlara şimdi daha yakından bakalım:
Giriş Formları
Her internet kullanıcısının aşina olduğu bir web işlemi vardır. Kullanıcı, giriş bilgilerini orijinal sayfa formuna yazar ve hesabına giriş yapar. Bu durumda yazılımlar, oturum açmak için sunucuya bir istek gönderecek ve sayfa gerektiğinde güncellenecektir.
Otomatik Tamamlama
Google arama çubuğuna arama yapmak için bazı kelimeler yazdığınızda, aşağıdaki açılır menüde öneriler gösterilir. Bu işlem gerçekleşirken sunucu sayfayı yenilememektedir. Web kullanıcısı anlık bir biçimde önerileri alır.
Derecelendirme ve Oylama
Web oylamalarında, site, Digg ve Reddit gibi web sayfalarındaki ana içeriğine yer işareti koyarak oyu kaydedebilir. Bu işlem gerçekleşirken sayfanın yenilenmesi gerekmez. İnteraktif bir biçimde oy, sisteme kaydedilir.
Kullanıcı Etkinliğini Güncelleme
Twitter, Ajax’ın sık sık kullanıldığı bir uygulamadır. Burada, bir kullanıcı bir tweet attığında, bu tweet kendi akışına eklenir. Böylelikle her şey sayfa yenilemesi yapmadan güncellenir. Yeni tweet önceki içeriğe eklenmiş olacaktır. Twitter, Ajax’ı trend olan konular (TT) sayfasını çalıştırmak için de kullanmaktadır.
Form Gönderme ve Doğrulama
Ajax ile gönderilen formlar sayesinde web uygulamalarını daha hızlı hale gelir ve yanıtların sayısı da azalır.
Ajax Neden Kullanılıyor?
Ajax, bir web geliştiricisi için oldukça etkili bir uygulamadır. Çünkü Ajax ile kullanıcı aşağıdakileri kolaylıkla yapabilir:
- Sayfayı yeniden yüklemeden kullanıcı hareketlerini güncelleyebilir.
- Sayfa yüklendikten sonra sunucudan veri üretir.
- Sayfa yüklendikten sonra sunucudan veri alır.
- Uygulamalar arka planda çalışırken sunucuya veri gönderir.
Ajax Kullanan Uygulamalar
Ajax, herhangi bir eklenti kurulumu olmadan doğrudan bir web tarayıcısında çalışabilmektedir. Ajax uygulamaları, tarayıcı ve sunucu arasında köprü görevi gören bir ara motor kullanır. Bu sebeplerle bazı web siteleri ve uygulamaları Ajax’ı yaygın olarak kullanmaktadır. İşte bu uygulamaların en popüler olanları:
- Google: Otomatik tamamlama sisteminde Ajax kullanılmaktadır.
- Yahoo haritaları: Bu uygulama, tüm harita fare imleciyle kontrol edilebilecek biçimde tasarlanmıştır. Bu durumda kullanıcı, her defasında düğmeleri kullanmadan haritada gezinebilir. Uygulama, haritayı sürüklemek için Ajax kullanır.
- Google haritaları: Google haritaları da Ajax kullanan uygulamalardır. Bu, kullanıcının verileri ve görünüm ayarlarını değiştirebileceği gerçek zamanlı bir uygulamadır.
Ajax’ın Avantajları ve Dezavantajları
Her yazılımın, doğru bir şekilde kullanıldığında iyi sonuçlar veren artıları ve eksileri vardır. Ajax’ın da web siteleri ve uygulamaları için avantajlı ve dezavantajlı olduğu durumlar vardır.
Avantajlar
- Sunucu trafiğini azaltır ve hızı artırır.
- Kullanıcı hareketlerine duyarlıdır ve harcanan zaman da daha azdır.
- Bant genişliği kullanımı azaltılabilir.
- Asenkron aramalar yapılabilir. Bu da veri akışının süresini hızlandırır.
- Kullanıcı için her zaman kullanım kolaylığı sağlar.
Dezavantajları
- Güvenlik nedeniyle, bilgilere yalnızca sayfaları sunan web sayfasından/uygulamasından erişebilirsiniz. Ajax ile diğer sunuculardan bilgi almak mümkün değildir.
- Arama Motorunun Ajax’ı destekliyor olması gerekir. Aksi taktirde Ajax doğru çalışmayacaktır.
